Czym jest wszechświat? Jak powstał? Jak funkcjonuje? Na czym polega załamanie czasoprzestrzeni? Czy istnieją światy równoległe? Czy wszechświat jest wieczny? Czym są zasady antropiczne? Czy czas upływa, czy raczej człowiek płynie
w czasoprzestrzeni? Czy w całym Wszechświecie obowiązują te same prawa fizyki? To tylko niektóre problemy badawcze, zaliczane do tzw. „wielkich pytań” ludzkości, które zostały poruszone przez prof. UAM dr. hab. Sławomira Leciejewskiego, znakomitego polskiego fizyka, filozofa, teologa i popularyzatora nauki.
Wykład składał się z dwóch części. W pierwszej części zostały zaprezentowane historyczne modele kosmologiczne, natomiast część druga poświęcona została naukowym podstawom kosmologii.
Mimo iż kosmologią jako nauką o wszechświecie uczeni zajmowali się już od czasów presokratejskich, to jednak dopiero w wieku XX zyskała ona status nauki empirycznej. Dawne pytania jońskich filozofów przyrody (Talesa, Anaksymandra, Anaksymenesa, Heraklita) nie odeszły do lamusa; są nadal aktualne, tyle że obecnie odpowiedzi formułowane są w oparciu o ściśle określoną metodologię eksperymentalną
z zastosowaniem nowoczesnej technologii, np. akceleratorów cząstek. Służą temu także zaawansowane modele fizyczne i matematyczne.
Kosmologia nie jest już, jak dawniej, wyłącznie dziedziną filozofii przyrody, poszukującą ostatecznej zasady Wszechświata, ale pełnoprawną samodzielną nauką. Jednakże zgodnie ze współczesnym postulatem metodologicznym posiada ona charakter interdyscyplinarny, co oznacza, że wykorzystuje dorobek innych nauk, takich jak: fizyka, matematyka, astronomia, chemia. Współczesna kosmologia bazuje na ogólnej teorii względności, ale najciekawsze i zarazem najtrudniejsze naukowe wyzwanie stanowi dla niej mechanika kwantowa. Być może w niedalekiej przyszłości dzięki wykorzystaniu mechaniki kwantowej uda się zweryfikować istnienie wieloświatów. Jak na razie, jednym
z największych osiągnięć kosmologów jest odkrycie mikrofalowego promieniowania tła określanego częściej jako promieniowanie reliktowe, będące pozostałością po Wielkim Wybuchu. Wprawdzie teoria Wielkiego Wybuchu pozostaje wciąż hipotezą (i zapewne nią pozostanie), to jednak jest ona najbardziej rozpowszechnioną i najbardziej prawdopodobną teorią opisującą początkową fazę rozszerzania się przestrzeni i ewolucji Wszechświata.
Kosmologowie nie zerwali jednak definitywnie z filozofią, stąd wielu z nich poszukuje odpowiedzi także na pytania metafizyczne, a więc te, których fizyka już nie podejmuje, jak np.: czy przeszłość i przyszłość są równie realne, jak teraźniejszość? Po co istnieje Wszechświat? Jaka jest pozycja i rola człowieka we Wszechświecie? Czym jest los? Czy człowiek jest istotą wolną? Skąd we Wszechświecie zło? Czasami kosmologowie podejmują również zagadnienia teologiczne, jak np.: koncepcja aktu stwórczego Boga, probabilistyka i stochastyka w ekonomii zbawienia (możliwość i rola zdarzeń przypadkowych w planie Boga jako złamanie ciągu przyczyn i skutków) czy też możliwość odwiecznego istnienia Wszechświata. Trzeba jednak podkreślić, że zagadnienia te nie mają charakteru religijnego czy światopoglądowego, lecz stanowią próbę analitycznego sformułowania „Teorii Wszystkiego” i zrozumienia natury Wszechświata.
Wykład prof. Sławomira Leciejewskiego stanowił nieocenione uzupełnienie wiedzy słuchaczy. Mimo licznych zawiłości teoretycznych i mnóstwa naukowych pojęć, wykład poprowadzony był w przystępny i interesujący sposób. Po części wykładowej była jeszcze możliwość zadawania pytań i dyskusji. Spora grupa uczniów zasypała profesora niebanalnymi pytaniami, czym udowodnili, że zagadnienia z fizyki, filozofii i kosmologii nie są im obce,
a nawet wykazali się umiejętnością dostrzegania i formułowania nowych problemów badawczych. Kto wie, może za jakiś czas usłyszymy o kosmologicznych sukcesach absolwentów „Staszica”.
Prof. UAM dr hab. Sławomir Leciejewski jest prodziekanem Wydziału Filozoficznego ds. Kształcenia, przewodniczącym Rady Programowej Kształcenia Filozoficznego, Kierownikiem Zakładu Filozofii Nauki i Techniki oraz członkiem Rady Centrum Zarządzania Infrastrukturą i Projektami Informatycznymi. Ma na swoim koncie szereg publikacji naukowych. W przystępny sposób popularyzuje naukę w Internecie.
Zgodnie z założeniem organizatorów spotkania, wykład prof. Sławomira Leciejewskiego stanowi inaugurację cyklicznych spotkań z naukowcami z różnych dziedzin Inicjatorem spotkań jest Tomasz Suty, wicedyrektor „Staszica”.
Autor: Tomasz Meliński
